Who Let the Dogs In?
Από Σοφία Πετρίδου
Σκυλιά μέσα… στο χώρο της θεραπείας; Αν και κάπως ασυνήθιστο, όλο και περισσότερες έρευνες που μελετούν τη χρησιμότητα της ένταξης σκυλιών- και όχι μόνο!- στη θεραπευτική διαδικασία συσσωρεύονται τα τελευταία χρόνια. Το αναδυόμενο πεδίο της «Θεραπείας με Τη Βοήθεια Ζώων» περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δράσεων, από ατομική θεραπεία με τη συμμετοχή του κατοικιδίου του θεραπευτή μέχρι εξειδικευμένα προγράμματα ομαδικών παρεμβάσεων αλληλεπίδρασης με άλογα σε φάρμα. Κοινός παρονομαστής των δράσεων αυτών είναι η αντιμετώπιση ψυχικών δυσκολιών μέσα από τη διαμεσολάβηση του ζώου.
Η έρευνα γύρω από τις παρεμβάσεις με τη διαμεσολάβηση κάποιου ζώου διαχωρίζει τη «Θεραπεία με τη Βοήθεια Ζώων» (Animal-assisted Therapy) από τις «Δραστηριότητες με τη Βοήθεια Ζώων» (Animal-assisted Activities). Οι τελευταίες αναφέρονται σε πιο ανεπίσημες δραστηριότητες που επιτρέπουν την ελεύθερη αλληλεπίδραση ατόμου-ζώου με στόχο την προώθηση της ευημερίας. Δεν σχεδιάζονται για συγκεκριμένους πληθυσμούς και μπορούν να υλοποιηθούν από άτομα εκπαιδευμένα να δουλεύουν με τα ζώα. Αντίθετα, η Θεραπεία με τη Βοήθεια Ζώων συγκεντρώνει ένα σύνολο περισσότερο δομημένων προγραμμάτων ή παρεμβάσεων που πραγματοποιούνται από επαγγελματίες του χώρου της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών. Απευθύνονται σε ομάδες με συγκεκριμένα κάθε φορά χαρακτηριστικά και σχεδιάζονται για την αντιμετώπιση των δυσκολιών των ομάδων αυτών.
Τι έχει δείξει, όμως, η έρευνα πιο συγκεκριμένα; Η μελέτη των Muela και συνεργατ(ρι)ών (2017) αξιολόγησε τις θετικές επιδράσεις που είχε ένα πρόγραμμα ψυχοθεραπευτικών δράσεων σε φάρμα για εφήβους με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Η συμμετοχή στο πρόγραμμα συνδέθηκε με χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και αίσθησης ανεπάρκειας, αλλά και με υψηλότερες κοινωνικές δεξιότητες. Στην μετα-ανάλυση (συγκέντρωση και σύγκριση δεδομένων προηγούμενων ερευνών) των Germain και συν. (2018) βρέθηκε ότι η συμμετοχή σε ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις με τη βοήθεια ζώων συμβάλλει στην μείωση συμπτωμάτων μετατραυματικής διαταραχής (PTSD). Άλλη μετα-ανάλυση εστίασε σε παρεμβάσεις με διαμεσολάβηση σκύλου σε εφήβους και κατέληξε στο ότι η παρουσία του σκύλου στη θεραπευτική διαδικασία τους ενθάρρυνε να εκδηλώνουν περισσότερη στοργή και να εμπλακούν πιο ενεργά στη θεραπεία (Jones και συν., 2019). Η παρουσία ζώων στη θεραπεία ενδυναμώνει, έτσι, τη σχέση θεραπευτή-θεραπευομένου, η οποία με τη σειρά της θεωρείται ως ο πλέον σημαντικός παράγοντας για την επιτυχή ολοκλήρωση της θεραπείας.
Ένα ερμηνευτικό πλαίσιο που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πώς η ένταξη ζώων επιδρά θετικά στη θεραπευτική διαδικασία είναι η θεωρία του Δεσμού. Στο πυρήνα της θεωρίας αυτής βρίσκεται η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βρέφος και το πρόσωπο που του παρέχει τη βασική φροντίδα, ιδίως τη συναισθηματική. Η σχέση αυτή εσωτερικεύεται ως μια γενικότερη αναπαράσταση δεσμού που λειτουργεί για το άτομο ως οδηγός για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τις μετέπειτα στενές του σχέσεις, τον τρόπο που εκφράζει τα συναισθήματα του και ανταποκρίνεται στα συναισθήματα του άλλου.
Ένα πρόσωπο φροντίδας που ανταποκρίνεται με συνέπεια και τρυφερότητα στις συναισθηματικές ανάγκες του βρέφους συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός ασφαλή δεσμού, ο οποίος μεταφράζεται σε υψηλότερη αυτοεκτίμηση, σταθερότητα και ικανότητα ρύθμισης του συναισθήματος στις μετέπειτα σχέσεις του. Ένα πρόσωπο φροντίδας που αδυνατεί να ανταποκριθεί ή το κάνει με έναν ασυνεπή τρόπο στις συναισθηματικές ανάγκες του αναπτυσσόμενου ατόμου συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός ανασφαλή δεσμού. Διαφορετικές «εκδοχές» ανασφαλή δεσμού διακρίνονται με βάση τους άξονες του διαπροσωπικού άγχους και της αποφυγής. Άτομα με υψηλότερο διαπροσωπικό άγχος τείνουν να ανησυχούν υπερβολικά για το αν τα σημαντικά τους πρόσωπα θα ανταποκριθούν σε στιγμές που χρειάζονται τη συναισθηματική τους υποστήριξη. Παλεύουν για να λάβουν αγάπη. Άτομα, αντίθετα, με υψηλότερη αποφυγή τείνουν να κρατούν τα σημαντικά τους πρόσωπα σε απόσταση. Παλεύουν για να κρατήσουν την αυτονομία τους. Το κόστος αυτής της πάλης, της απουσίας της πυρηνικής αίσθησης ασφάλειας είναι η ευαλωτότητα απέναντι σε στρεσογόνα γεγονότα, που με τη σειρά αυξάνει τον κίνδυνο ανάδυσης ψυχικών δυσκολιών.
Το ότι οι αναπαραστάσεις δεσμού διαμορφώνονται από νωρίς σημαίνει ότι και μένουν σταθερές καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου; Η απάντηση που μας έρχεται από την ίδια θεωρία είναι ότι οι μετέπειτα σχέσεις του ατόμου μπορούν πράγματι να αλλάξουν τις αναπαραστάσεις τους. Στο πλαίσιο της (ψυχο)θεραπείας -όπως και σε άλλες υποστηρικτικές σχέσεις- η θεραπεύτρια βοηθά το θεραπευόμενο να κατανοήσει τυχόν ανασφαλή του μοτίβα και να έρθει σε ρήξη με αυτά παρέχοντας του μια επανορθωτική συναισθηματική εμπειρία. Και εδώ έρχεται ο ρόλος του ζώου- διαμεσολαβητή: Θεραπευόμενα που ορθώνουν τείχη απέναντι στους άλλους και αντιδρούν με δυσπιστία στις απόπειρες του θεραπευτή να τα πλησιάσει, στη σχέση με το ζώο διαμεσολάβησης ξέρουν ότι έχουν τον έλεγχο. Νιώθουν πιο άνετα να δώσουν και να πάρουν από αυτό τρυφερότητα, κάνοντας έτσι σε ένα πιο ασφαλές πλαίσιο βήματα προς το να είναι πιο ανοιχτά να πάρουν και να δώσουν συναισθηματική υποστήριξη. Σε θεραπευόμενα με υψηλότερο διαπροσωπικό άγχος, οι αλληλεπιδράσεις με το ζώο διαμεσολάβησης γίνονται αντιληπτές ως πιο σταθερές και προβλέψιμες. Αυτό τα χαλαρώνει από την υπερπροσπάθεια να κερδίσουν την προσοχή και την αγάπη του άλλου, δίνοντας, έτσι, χώρο να εξερευνήσουν τα θέλω τους, τον εαυτό τους.
Ξέρουμε οτι η ένταξη των ζώων στη θεραπευτική διαδικασία παρέχει ένα πλαίσιο ασφάλειας και ανιδιοτελούς αγάπης και βοηθά ένα θεραπευόμενο να αντιπαλέψει τα ανασφαλή του μοτίβα. Μένουμε, ωστόσο, με κάποια αναπάντητα ερωτήματα. Γιατί τα προγράμματα με διαμεσολάβηση ζώων βοηθούν στην αντιμετώπιση κάποιων δυσκολιών και όχι άλλων; Ποια συστατικά της αλληλεπίδρασης με το ζώο είναι αυτά που φέρνουν τη θεραπευτική αλλαγή; Η Θεραπεία με τη Βοήθεια ζώων κάνει ακόμα τα πρώτα της βήματα. Ίσως μας δώσει περισσότερες απαντήσεις στα χρόνια που θα έρθουν.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Germain, S. M., Wilkie, K. D., Milbourne, V. M. K., & Theule, J. (2018). Animal-assisted Psychotherapy and Trauma: A Meta-analysis. Anthrozoös, 31(2), 141–164. https://doi.org/10.1080/08927936.2018.1434044
Jones, M. G., Rice, S. M., & Cotton, S. M. (2019). Incorporating animal-assisted therapy in mental health treatments for adolescents: A systematic review of canine assisted psychotherapy. PLoS ONE, 14(1). https://doi.org/10.1371/ journal.pone.0210761
Muela, A., Balluerka, N., Amiano, N., Caldentey, M. A., & Aliri, J. (2017). Animal-assisted psychotherapy for young people with behavioural problems in residential care. Clinical Psychology & Psychotherapy, 24(6), O1485-O1494. https://doi.org/10.1002/cpp.2112
Zilcha-Mano, S., Mikulincer, M. & Shaver, P. R. (2011). Pet in the therapy room: An attachment perspective on Animal-assisted Therapy. Attachment & Human Development, 13(6), 541-561. https://doi.org/10.1080/14616734.2011.608987
H φωτογραφία ληφθηκε από τον charlesdeluvio στο unsplash.com