Like, Comment, Cry: Όταν τα Social Media Ρίχνουν την Ψυχολογία μας
Από Μάγια Τσαμαδιά
Έχεις βρεθεί ποτέ να λες «θα χαζέψω λίγο στο Instagram» και ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι έχουν περάσει δύο ώρες; Είσαι έτοιμος να κοιμηθείς, αλλά ένα ακόμα TikTok δεν έβλαψε ποτέ κανέναν, σωστά; Μέχρι που ξαφνικά είναι 3 το πρωί και κοιτάς συνταγές για pancakes με χαρουπάλευρο. Αν νιώθεις ότι τα social media έχουν περισσότερη δύναμη πάνω σου απ’ όσο θα ήθελες, δεν είσαι μόνος. Έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση των social media μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση, να αυξήσει το άγχος και να οδηγήσει σε κοινωνικές συγκρίσεις που μας κάνουν να νιώθουμε… χάλια. Ας δούμε λοιπόν τι λέει η επιστήμη!
Πώς τα Social Media Παίζουν με το Μυαλό μας
Τα social media είναι σχεδιασμένα να είναι εθιστικά – κάθε ειδοποίηση, like ή σχόλιο ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου μας, προκαλώντας την απελευθέρωση ντοπαμίνης (Hunt et al., 2018). Με απλά λόγια, το μυαλό μας λατρεύει την άμεση ικανοποίηση που προσφέρουν οι πλατφόρμες αυτές. Το πρόβλημα; Όσο περισσότερο τις χρησιμοποιούμε, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να αντισταθούμε στο επόμενο σκρολάρισμα.
Αλλά δεν είναι μόνο η ποσότητα που έχει σημασία – είναι και το πώς τις χρησιμοποιούμε. Μελέτες δείχνουν ότι η παθητική χρήση των social media (δηλαδή το σκρολάρισμα χωρίς αλληλεπίδραση) συνδέεται με χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς (Wang et al., 2017). Αντίθετα, η ενεργή χρήση (όπως όταν σχολιάζουμε ή μοιραζόμαστε περιεχόμενο) φαίνεται να έχει λιγότερο αρνητικές συνέπειες.
Social Media και Αυτοεκτίμηση: Μάχη Άνιση;
Το Instagram και το TikTok είναι γεμάτα τέλεια στημένες φωτογραφίες, influencers με «αψεγάδιαστες» ζωές και διακοπές στα Μπαλί. Όταν συγκρίνουμε τον εαυτό μας με αυτές τις εικόνες, η δική μας ζωή φαίνεται… βαρετή. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται ανοδική κοινωνική σύγκριση (upward social comparison) και μπορεί να ρίξει την αυτοεκτίμησή μας (Vogel et al., 2014). Σκέψου το σαν να συγκρίνεις το τι γίνεται στα παρασκήνια της ζωής σου με τις καλύτερες στιγμές (highlight reels) των άλλων.
Σε μια έρευνα, οι χρήστες του Instagram που έκαναν πιο πολλές κοινωνικές συγκρίσεις, ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα άγχους και χαμηλότερη αυτοεκτίμηση (Jiang & Ngien, 2020). Κάθε like που βλέπουμε στις αναρτήσεις των άλλων μας κάνει να σκεφτόμαστε «γιατί η δική μου ζωή δεν είναι τόσο cool;» – ακόμα κι αν ξέρουμε ότι αυτό που βλέπουμε στο διαδίκτυο δεν είναι η πραγματικότητα.
Η Περίπτωση του «FOMO» και η Ψυχική μας Υγεία
Αν έχεις νιώσει ποτέ άγχος βλέποντας stories από ένα πάρτι στο οποίο δεν πήγες, τότε έχεις βιώσει το Fear of Missing Out (FOMO). Αυτή η αίσθηση ότι όλοι ζουν υπέροχες εμπειρίες χωρίς εμάς είναι ένας από τους λόγους που μας κάνει να τσεκάρουμε τα social media ξανά και ξανά.
Σε μια πρωτοποριακή μελέτη, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια βρήκαν ότι οι συμμετέχοντες που περιόρισαν τη χρήση των social media σε 30 λεπτά την ημέρα για τρεις εβδομάδες, ανέφεραν σημαντική μείωση στη μοναξιά και τα συμπτώματα κατάθλιψης (Hunt et al., 2018). Με άλλα λόγια, λιγότερα social media = περισσότερη ψυχική ηρεμία.
Τι Μπορούμε να Κάνουμε για να Βρούμε Ισορροπία;
Εντάξει, δεν χρειάζεται να διαγράψεις το Instagram σου και να μετακομίσεις σε ένα βουνό (εκτός αν το θέλεις, αν και προσωπικά προτιμώ τη θάλασσα!). Αλλά υπάρχουν μερικές στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν:
Βάλε χρονικά όρια: Οι μελέτες δείχνουν ότι 30-60 λεπτά την ημέρα είναι ένας υγιής χρόνος χρήσης.
Ενεργή χρήση αντί για παθητική: Αντί να σκρολάρεις ατελείωτα, χρησιμοποίησε τα social media για να επικοινωνήσεις ουσιαστικά με φίλους.
Συνειδητή αποχή: Κάνε ένα digital detox, μια ψηφιακή αποτοξίνωση τα Σαββατοκύριακα ή κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Θυμήσου ότι τα social media δεν είναι η πραγματικότητα: Οι τέλειες φωτογραφίες είναι αποτέλεσμα φίλτρων, φωτισμού και μοντάζ, μια αληθοφανής απεικόνιση, με περισσότερο βάρος στο «φανής» κομμάτι (Πίσω στις ρίζες μας από την Ελένη του Ευριπίδη, άλλο το φαίνεσθαι κι άλλο το είναι.)
Συμπέρασμα: Λιγότερο Σκρολάρισμα, Περισσότερη Ψυχική Ηρεμία
Τα social media είναι ένα ισχυρό εργαλείο, αλλά όπως όλα, χρειάζεται μέτρο. Μπορούν να μας κρατούν συνδεδεμένους, αλλά η υπερβολική χρήση τους μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση και την ψυχική μας υγεία. Η λύση δεν είναι να τα καταργήσουμε, αλλά να τα χρησιμοποιούμε συνειδητά και με ισορροπία.
Οπότε, την επόμενη φορά που θα πας να τσεκάρεις το Instagram «για ένα λεπτό», σκέψου: μήπως ήρθε η ώρα για ένα διάλειμμα;
Βιβλιογραφία:
Hunt, M. G., Marx, R., Lipson, C., & Young, J. (2018). No more FOMO: Limiting social media decreases loneliness and depression. Journal of Social and Clinical Psychology, 37(10), 751–768. https://doi.org/10.1521/jscp.2018.37.10.751
Jiang, S., & Ngien, A. (2020). The effects of Instagram use, social comparison, and self-esteem on social anxiety: A survey study in Singapore. Social Media + Society, 6(2). https://doi.org/10.1177/2056305120912488
Wang, J. L., Wang, H. Z., Gaskin, J., & Hawk, S. (2017). The mediating roles of upward social comparison and self-esteem and the moderating role of social comparison orientation in the association between social networking site usage and subjective well-being. Frontiers in Psychology, 8, 2339. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.02339
Εικόνα:
https://unsplash.com/photos/a-close-up-of-a-toy-HdM5nQfCgEE